Geldkar wisselbank, tweede helft zeventiende eeuw.
Collectie Amsterdams Historisch Museum
11. De Wisselbank (1609)
In het stadhuis was de Wisselbank gevestigd. Daar konden munten worden gewisseld of andere geldtransacties verricht. De Wisselbank was een onmisbare instelling in een stad die het centrum vormde van wereldwijde handelsnetwerken. Ze zorgde voor een betrouwbaar en soepel betalingsverkeer, een belangrijke voorwaarde voor de handel op de Beurs vlakbij.
Terwijl de handel groeide, werden de betalingen steeds ingewikkelder. Men betaalde met allerlei muntsoorten, soms ook met klompjes zilver of goud. Dat gold niet alleen voor de handel met het buitenland, ook binnen de Republiek waren er allerlei soorten gouden, zilveren en koperen munten in omloop. Elke provincie had haar eigen geld, net als sommige steden. Ook de VOC sloeg eigen munten. Daar kwam nog bij dat van sommige munten kleine stukjes waren afgevijld, zodat ze minder waard waren geworden. Om aan al dit soort problemen voorgoed een eind te maken richtte Amsterdam, in navolging van Venetië, in 1609 een Wisselbank op.
Vrijwel elke vorm van geld kon daar worden getaxeerd en gewisseld voor betrouwbare guldens. De bank was aanvankelijk vooral wisselaar en kassier, maar kreeg daarnaast al snel de functie van een bankgiro. Kooplieden konden er een rekening openen en daarvan bedragen overschrijven of daarop ontvangen; zowel van andere rekeninghouders, als bijvoorbeeld van wisselbanken elders in de wereld. Van groot belang ten slotte was de bepaling dat ‘wissels’ – een brief waarop was vastgelegd wie wanneer welk bedrag moest betalen – in Amsterdam via de Wisselbank moesten worden verhandeld of uitbetaald.
Dit hele systeem was erop gericht Amsterdam tot een betrouwbaar financieel centrum te maken. De bank hield kantoor in een deel van het stadhuis. De stad zag erop toe dat er voldoende personeel was om alle transacties ordentelijk af te wikkelen. De stad stond ook garant voor de uitbetaling. Deze Wisselbank heeft tot ongeveer 1820 bestaan. Toen werd zijn functie overgenomen door de Nederlandse Bank.
Het versoepelen van het betalingsverkeer was natuurlijk bedoeld om de handel te bevorderen – en die vond plaats in de Beurs. Het eerste echte beursgebouw, ontworpen door Hendrik de Keyser, werd in 1611 gebouwd aan de kop van het Rokin, over het water heen. In 1838 zou het wegens bouwvalligheid worden gesloopt en in 1845 vervangen door een nieuwe beurs – naar het ontwerp van J.D. Zocher – aan de Dam, op de plek waar nu de Bijenkorf staat. Op haar beurt werd deze in 1903 vervangen door een gloednieuw gebouw van de architect H.P. Berlage, op een stuk van het aangeplempte Damrak.
De Beurs was lange tijd alleen maar open tussen 11 en 12 uur ’s ochtends. Alle handelaren en kooplieden verzamelden zich dan daar. Tijdens dat uurtje mocht er verder nergens in de stad handel worden gedreven. In de Beurs kon men voor van alles terecht: voor het verhandelen van allerlei koopwaren, het regelen van scheepsruimte, het verzekeren van ladingen, het verkrijgen van krediet, het doen van betalingen, het huren van pakhuisruimte en het aannemen van sjouwersvolk.
Daarnaast was de Beurs natuurlijk een centrum van informatie. Daar waren de laatste nieuwtjes te horen over de politieke situatie in allerlei landen en inlichtingen te krijgen over markten, goederen en handelsmogelijkheden. Het was een echte mannenwereld, met voorzieningen voor de ‘na-beurs’ als cafés en bordelen in de directe omgeving. Zo was de Beurs het centrum van de stad, maar voor fatsoenlijke vrouwen een plaats waar ze beter niet konden worden aangetroffen.
In het stadhuis was de Wisselbank gevestigd. Daar konden munten worden gewisseld of andere geldtransacties verricht. De Wisselbank was een onmisbare instelling in een stad die het centrum vormde van wereldwijde handelsnetwerken. Ze zorgde voor een betrouwbaar en soepel betalingsverkeer, een belangrijke voorwaarde voor de handel op de Beurs vlakbij.
Terwijl de handel groeide, werden de betalingen steeds ingewikkelder. Men betaalde met allerlei muntsoorten, soms ook met klompjes zilver of goud. Dat gold niet alleen voor de handel met het buitenland, ook binnen de Republiek waren er allerlei soorten gouden, zilveren en koperen munten in omloop. Elke provincie had haar eigen geld, net als sommige steden. Ook de VOC sloeg eigen munten. Daar kwam nog bij dat van sommige munten kleine stukjes waren afgevijld, zodat ze minder waard waren geworden. Om aan al dit soort problemen voorgoed een eind te maken richtte Amsterdam, in navolging van Venetië, in 1609 een Wisselbank op.
Vrijwel elke vorm van geld kon daar worden getaxeerd en gewisseld voor betrouwbare guldens. De bank was aanvankelijk vooral wisselaar en kassier, maar kreeg daarnaast al snel de functie van een bankgiro. Kooplieden konden er een rekening openen en daarvan bedragen overschrijven of daarop ontvangen; zowel van andere rekeninghouders, als bijvoorbeeld van wisselbanken elders in de wereld. Van groot belang ten slotte was de bepaling dat ‘wissels’ – een brief waarop was vastgelegd wie wanneer welk bedrag moest betalen – in Amsterdam via de Wisselbank moesten worden verhandeld of uitbetaald.
Dit hele systeem was erop gericht Amsterdam tot een betrouwbaar financieel centrum te maken. De bank hield kantoor in een deel van het stadhuis. De stad zag erop toe dat er voldoende personeel was om alle transacties ordentelijk af te wikkelen. De stad stond ook garant voor de uitbetaling. Deze Wisselbank heeft tot ongeveer 1820 bestaan. Toen werd zijn functie overgenomen door de Nederlandse Bank.
Het versoepelen van het betalingsverkeer was natuurlijk bedoeld om de handel te bevorderen – en die vond plaats in de Beurs. Het eerste echte beursgebouw, ontworpen door Hendrik de Keyser, werd in 1611 gebouwd aan de kop van het Rokin, over het water heen. In 1838 zou het wegens bouwvalligheid worden gesloopt en in 1845 vervangen door een nieuwe beurs – naar het ontwerp van J.D. Zocher – aan de Dam, op de plek waar nu de Bijenkorf staat. Op haar beurt werd deze in 1903 vervangen door een gloednieuw gebouw van de architect H.P. Berlage, op een stuk van het aangeplempte Damrak.
De Beurs was lange tijd alleen maar open tussen 11 en 12 uur ’s ochtends. Alle handelaren en kooplieden verzamelden zich dan daar. Tijdens dat uurtje mocht er verder nergens in de stad handel worden gedreven. In de Beurs kon men voor van alles terecht: voor het verhandelen van allerlei koopwaren, het regelen van scheepsruimte, het verzekeren van ladingen, het verkrijgen van krediet, het doen van betalingen, het huren van pakhuisruimte en het aannemen van sjouwersvolk.
Daarnaast was de Beurs natuurlijk een centrum van informatie. Daar waren de laatste nieuwtjes te horen over de politieke situatie in allerlei landen en inlichtingen te krijgen over markten, goederen en handelsmogelijkheden. Het was een echte mannenwereld, met voorzieningen voor de ‘na-beurs’ als cafés en bordelen in de directe omgeving. Zo was de Beurs het centrum van de stad, maar voor fatsoenlijke vrouwen een plaats waar ze beter niet konden worden aangetroffen.