Vorige pagina
De Amsterdamse Canon - De firma Blaeu (1662)


Johannes en Caspaares Luiken, Het menselijk bedrijf, de plaatdrucker,
Amsterdam, 1694 (1888). Collectie Zwiebelfisch, Arnhem.
18. De firma Blaeu (1662)
Vader en zoon Blaeu produceerden wereldberoemde atlassen, globes en kaarten. Er waren veel drukkers en uitgevers zoals zij in Amsterdam. Door de goede handelsnetwerken bereikten de boeken makkelijk de lezers in binnen- en buitenland. Andersom was de stad door diezelfde netwerken snel op de hoogte van de laatste nieuwtjes, waardoor zich hier ook de journalistiek kon ontwikkelen.

Amsterdam was niet alleen een centrum van de schilderkunst, maar ook van drukkers, uitgevers en boekverkopers. Zo telde de stad aan het einde van de zeventiende eeuw niet minder dan tweehonderd boekwinkels. Voorzover bekend vestigde de eerste drukker, Hugo Jansson van Woerden, zich in 1506 in de Kalverstraat. Daarmee begon een traditie: in Amsterdam werd alles uitgegeven, als er tenminste geld mee te verdienen viel.

Tot de grootste drukkers behoorde de firma Blaeu, die wereldberoemd werd door de prachtige atlassen, globes en kaarten die vader Willem Janszoon en zoon Joan maakten. Willem werd in 1633 baas-kaartenmaker van de VOC en examinator van de stuurlieden van de Amsterdamse kamer van de VOC. Zijn zoon zou hem een paar jaar later opvolgen.

Hun allermooiste uitgave was de Atlas Maior of Grooten Atlas. Vanaf 1662 bracht Joan Blaeu deze in verschillende edities en talen op de markt. De Franse editie telde 615 gravures, verdeeld over 5310 bladzijden in twaalf banden. De luxe editie van de atlas kostte naar huidige maatstaven ongeveer 200.000 euro. Eeuwenlang was het een geliefd relatiegeschenk van overheden en grote bedrijven.

Vaak werd de atlas opgeborgen in een speciale kast, een Blaeukabinet.

Een tweede drukkers- en uitgeversbedrijf dat een wereldnaam zou verwerven was Elzevier, dat zich in 1638 in Amsterdam aan het Damrak vestigde. Daarbij ging het niet om kaarten, maar om boeken. De omvang van deze firma blijkt wel uit het feit dat Elzevier in 1674 ongeveer 20.000 titels in voorraad had.

Veel van de in Amsterdam uitgegeven boeken waren bestemd voor de export. Omdat de drukkers weinig te vrezen hadden van ingrijpen door het stadsbestuur, konden ze van alles publiceren: bijbels, geleerde teksten, grote literatuur, maar ook almanakken, pornografie en politieke pamfletten. Boeken die in het buitenland verboden waren, werden hier gedrukt en de grens over gesmokkeld. Daarmee dwong Amsterdam bewondering af onder verlichte geesten, al klaagden deze soms wel dat de drukkers hun auteurs slecht betaalden.

De drukkerswereld in Amsterdam was zeer gevarieerd. Er werden ook boeken gedrukt voor en door de verschillende immigrantengroepen. De joodse gemeenschap importeerde haar boeken aanvankelijk uit Polen en vooral Venetië, maar in 1627 drukte de Amsterdamse rabbijn Menasseh ben Israël zijn eerste boek in het hebreeuws, een gebedenboek voor de Sefardische joden. De Armeniërs in Amsterdam begonnen even na het midden van de zeventiende eeuw een drukkerij voor hun eigen religieuze geschriften, waarvan het leeuwendeel bestemd was voor de export.

Amsterdam was niet alleen het centrum van de boekenproductie. Doordat ze verbindingen had met de hele wereld was de stad ook snel op de hoogte van het laatste nieuws. Dat leidde tot het samenstellen en uitgeven van kranten, ‘nieuwstijdingen’. De oudste Nederlandse krant, de Courante uyt Italien, verscheen op 4 juni 1618. Vanaf 1620 werden in Amsterdam Engelse en Franse kranten gedrukt, die illegaal in het buitenland werden verspreid. Tot ver in de achttiende eeuw zou de Gazette d’Amsterdam een van de belangrijkste Europese leveranciers van economisch nieuws zijn. Het blad leverde ook regelmatig politiek commentaar op allerlei gebeurtenissen in binnen- en buitenland. Hier ligt de kiem van een ontwikkeling die geleidelijk Amsterdam tot het journalistieke centrum van Nederland zou maken.

Met speciale dank aan het Historisch Museum Amsterdam voor het mogen gebruiken van beeldmaterialen en teksten
KLIK HIER
 
 Terug naar de laatste pagina