MOTTO
Antieke Uitvindingen, een serie over de voorlopers van onze moderne
tijd. Uitvinders die ontdekkingen deden op het gebied van techniek,
geneeskunst en automatisering, lang voor de Industriële Revolutie.
Antieke Uitvindingen
Voor onze overgrootouders zou de wereld waarin wij heden ten dage leven
al onbegrijpelijk zijn. We bevinden ons in het tijdperk van hightech,
van straalmotoren, supercomputers en kunstmatige intelligentie. Vanaf de
Industriële Revolutie is er razendsnel vooruitgang geboekt, waardoor we
alle voorafgaande beschavingen ver achter ons hebben gelaten. Dat is
althans de heersende opvatting. In Antieke Uitvindingen worden de meest
geavanceerde staaltjes van technologie uit de Klassieke Wereld en het
Verre Oosten onderzocht. En dat zijn er nogal wat. Als men terugkijkt,
kan men zich zelfs afvragen waarom de Industriële Revolutie geen
tweeduizend jaar eerder plaatsvond. Heel veel van wat in de afgelopen
anderhalve eeuw is ontdekt of geconstrueerd, bestond in vergelijkbare
vorm al twee millennia eerder. De grote uitvindingen van onze tijd, zijn
in feite vaak her-uitvindingen.
Aflevering 1 Meten is Weten
De computer – het apparaat waarmee gemechaniseerd
berekeningen kunnen worden gemaakt – is het boegbeeld van onze moderne
tijd. De eerste elektrische computers werden pas na de Tweede
Wereldoorlog ontworpen, de eerste handmatig bediende slechts honderd
jaar daarvoor. Toch beschikten de Grieken 2200 jaar gelden over
apparaten die exact hetzelfde konden als die eerste rekenmachines van na
de Industriële Revolutie.
In het eerste deel van Antieke Uitvindingen gaan we terug naar de
Klassieke Oudheid van drie eeuwen v.C. Drie uitvindingen staan centraal:
de Klok van Ktesibios, de afstandsmeter van Vitruvius en het befaamde
Antikythera-mechanisme. Het begon met de uitvinding van de eerste
mechanische klok in de geschiedenis door Ktesibios. Deze bleef gedurende
de daaropvolgende vijftienhonderd jaar de meest nauwkeurige. Hierna
kwamen tal van andere rekenmachines, variërend van de gemechaniseerde
afstandsmeters waarmee het Romeinse netwerk van wegen in kaart werd
gebracht tot aan de adembenemende geheimen van het
Antikythera-mechanisme, een replica van de kosmos op miniatuurformaat.
Zou ons computertijdperk tweeduizend jaar eerder zijn begonnen als deze
opmerkelijke apparaten niet verloren waren gegaan?
Aflevering 2 Wondermachines
In dit programma staat een van de meest briljante
en productieve uitvinders uit de Oudheid centraal. ‘Wondermachines’
besteedt aandacht aan het leven van Heron van Alexandrië en de drie
voornaamste gebieden van expertise waarop hij werkzaam was. Daarbij ging
het opmerkelijk genoeg in de eerste plaats om godsdienst. Voor de
Egyptische tempels ontwierp hij tal van uiterst vernuftige
‘wondermachines’: deuren die zich automatisch openden, mechanische
zangvogels, muntautomaten en sprekende standbeelden. Al deze vindingen
waren uiteraard bedoeld om de geloofsgemeenschap te imponeren en de
revenuen van de priesters te vergroten. Daarnaast was Heron ook op het
gebied van theater actief. Voor de Romeinse schouwburgen en arena’s
ontwierp hij tal van apparaten, variërend van machines voor geluids- en
beeldeffecten (‘donder en bliksem’) tot een volledig geautomatiseerd
theater dat het podium opgerold kon worden en vervolgens een heel
toneelstuk kon uitvoeren.
Tot slot is er aandacht voor de uitvinding die achteraf gezien het meest
belangrijk was: de stoommachine van Heron. Het was niet alleen de eerste
stoommachine, maar ook de eerste straalmotor in de geschiedenis.
Aflevering 3 De Oudste Chirurgen
We gaan er vaak vanuit dat de moderne geneeskunst
pas werkelijk in de Renaissance is begonnen. Maar dat is niet zo. In dit
programma staan drie behandelmethoden centraal, drie operaties waartoe
chirurgen destijds in staat waren en alledrie even bloederig,
huiveringwekkend als briljant. Pas tweeduizend jaar later zou men er
opnieuw toe in staat zijn. In de graftombe van een Romeins chirurg in
Duitsland werden de uiterst geavanceerde instrumenten aangetroffen
waarmee men oogoperaties kon uitvoeren, variërend van messcherpe
scalpels tot naalden met een diameter van slechts enkele haardikten
waarmee staar kon worden verwijderd. Ook andere opgravingen geven een
indicatie van de geavanceerdheid van de antieke geneeskunst: men blijkt
achteraf in staat te zijn geweest tot hersenchirurgie, de meest
gevaarlijke van alle operaties. Hippocrates en Celsus deden veel meer
dan slechts theoretiseren over het vak en het opstellen van papieren
procedures. Ze brachten hun ideeën daadwerkelijk in de praktijk.
Aflevering 4 Goddelijke Elektriciteit
Elektriciteit en zonne-energie zijn essentieel
voor onze moderne tijd. Maar hadden de uitvinders uit de Oudheid ook al
begrip van de kracht, eigenschappen en mogelijkheden van deze in onze
ogen hedendaagse uitvinding? Hadden zij ook al beschikking over die
goddelijke kracht? Gebruikte Archimedes zonne-energie om de Romeinen te
verslaan? Was hij de eerste om zonnekracht te bundelen? Vroege
historische ooggetuigenverslagen van de Slag bij Syracuse in 212 v.C.
maken melding van het feit dat Archimedes gepolijste schilden gebruikte
om licht te weerkaatsen op de zeilen van de invasiemacht van Romeinse
schepen om ze zo in brand te steken. Er bestaan ook andere intrigerende
en raadselachtige voorwerpen met betrekking tot energiegebruik in de
Oudheid. In het Nationaal Museum in Irak ligt een vuistgrote aardewerken
vaas. Over de functie ervan is uitgebreid gespeculeerd en als sommige
historici het bij het rechte eind hebben, dan moeten zo’n beetje alle
geschiedenisboeken worden herschreven. Het lijkt er namelijk op dat de
vaas de eerste elektrische batterij is geweest daterend uit de periode
voor Christus. Slaagde men er in de oudheid – bijna tweeduizend jaar
voor de Industriële Revolutie – al in om elektriciteit op te wekken?
Aflevering 5 De Romeinse Titanic
Onder de oppervlakte van het Meer van Nemi ligt
een van de belangrijkste staaltjes van Romeinse scheepsbouwkunst: de
schepen van Nemi. Deze gigantische ‘oceaanstomers’ uit de Oudheid
bevatten antieke uitvindingen die gedurende duizenden jaren verloren
werden gewaand. Maar waarom werden ze gebouwd? Sommigen geloven dat het
om de beruchte drijvende plezierpaleizen van Caligula gaat, ooit
vergeven van excessen en orgieën. Maar misschien waren het ook wel de
vlaggenschepen van een gigantische zeemacht. Pas onder Mussolini, met
z’n obsessie over de Romeinse Oudheid, lukte het om de twee enorme
wrakken de lichten van de bodem van het Meer van Nemi, vlakbij Rome.
Door gebruik te maken van een oude Romeinse waterweg, lukte het hem om
het meer droog te leggen en de 80-meter lange schepen de redden, een
prestatie die praktisch integraal op film werd vastgelegd. In de boten
werd uiterst geavanceerde technologie uit de Oudheid aangetroffen. Het
heeft ons beeld van Romeinse werktuigbouwkunde volledig op z’n kop
gezet. De Schepen van Nemi betekenden een adembenemende vondst. Maar al
in 1944 kende het hele avontuur een rampzalig einde. Terugtrekkende
Duitse troepen staken de boten in brand.
Aflevering 6 Oorlogsmachines
Oorlog was een levensstijl in de Oudheid. De
vernietigende kracht van tanks, machinegeweren, raketten en
vlammenwerpers was al duidelijk op de slagvelden rond het
Middellandsezee Gebied, ver voor de geboorte van Christus. Een
bewapeningswedloop dreef de uitvinders en werktuigbouwkundigen in de
Oudheid tot grote hoogte waar het ging om steeds geavanceerder
technologie. Zij vormen de meesterbreinen van het slagveld. Maar wie
waren zij? En hoe creëerden zij hun dodelijke machines meer dan
tweeduizend jaar geleden. Oorlogvoering in de Oudheid was net zo
technologisch en dodelijk als oorlogvoering vandaag de dag met machines
die stadsmuren konden slechten en Grieks Vuur, ook wel het napalm van de
Oudheid genoemd. Nieuw onderzoek heeft aangetoond dat het verhaal van
het Paard van Troje waarschijnlijk wel degelijk op waarheid is
gebaseerd. Hoe destructief ook, de prestatie van wiskundigen ,
uitvinders en werktuigbouwkundigen op oorlogsgebied verdient alle
respect.
|